Journaux avec rubrique wallonne. Les gazetes ki metèt do walon din leus colones. |
Dressêye:
Vers l'Avenir.
L' Avenir du Luxembourg.
L' Avenir Huy Waremme.
L'Oronde.
Pitite gazete sins rclames, evoyêye po rén på Siervice del Province di Lidje po l' Arinnance. Ele mousse foû a 412.000 egzimplåres, çou k' endè fwait li pus foirt saitchaedje [tirage] pol kissemaedje [diffusion] di des scrijhaedjes e walon. Si vos dmanez foû del Province, vos ploz dmander po l' aveur a l' adresse: S.P.C., Plaece del republike francesse, 1; 4000 Lidje. Et s' î djåze-t on walon, et-z î scrire e walon.
Journal toutes boites du service provincial de la communication de la province de Liège. Contient un éditorial en wallon. Il est distribué à 420.000 exemplaire, ce qui constitue le record de diffusion de textes en wallon. Il peut être obtenu, si vous habitez en dehors de la province de Liège, à l'adresse: S.P.C. Place de la République Française, 1; 4000 Lîdje. Si vous écrivez en wallon, on vous répondra en wallon.
Li walon, dji l' a-st apri tot hoûtant djåzer mes vîs parints, tot råyant ås crompîres, tot stitchant ås tcherdons, et tot fant l' awousse avou les les cinsîs del Hesbaye, tot djouwant m' prumîre sinne sicrîte par mi pårin po ene fièsse ås oûhènes Mélotte - dj' aveû doze ans - et tot fant pårtèye del sôcièté " Les Amis del Djôye di Rimicoû "
Li walon, dji n' a måy sitî djinné d' el djåzer avu des personalités come Djôzef Mèrlot, Edmond Leburton, Gilbert Mottard èt André Cools, lu k' el crohîve [le parlait comme en le croquant] si bin po l'aveûr apris avou les ovrîs d' Cockerill èt les houyeus d' Flèmale ou d' Sèrè [Seraing].
Li walon, dj' el djåze avou Paul Bolland, tot buvant on vêre a ene fiesse ou l' ôte; tot tapant ene copène avou " Batème ", Marcel Slangen, lu k' a stu l' pére dè walon è scole divin l' acsègnmint provinciå lîdjwès; èt copurade avou les comédyins; èt tot copinant dvins lz assimbléyes inte camarådes di totes les provinces di Walonrèye.
Cwand dji rèscontere hår ou hote Janine Robiane ou Jean Brumioul, mi coûr bate a gros côps tot djåzant walon po raconter ine bone istwére lîdjwèsse.
Come Emile Sullon ki vint dè scrîre si lîve " Dji v ' va dire li meune " èt s' piéce " Mimile ", dji di k ' i fåt djåzer walon è s ' mohone, å cafè, a l' èglîhe...
Moussîz amon on martchand d' lègumes èt dmandez del surale : si l' vindeûse ni sét nin çou k' vos volez, å deûzinme côp, èle ni tådjrè nin dè comprinde ki c' est d' l' oseille ki vos volez. Fåt djåzer l' walon tot costé. Pinsez v' ki m' fré, mî knohou sol no " Cuzin Bèbèrt ", si djinne d' intervini è walon ås sèyances dè Consèy provinciå ?
Anfin, po nnè fini, dji dirè come Marcelle Martin:
Tant k' i n årè-st on Walon
Po-z aprinde å rdjèton
Li lingadje di s' pére
Todi n årè-st ine cwène di tére
Ki, mågré les candjmints d' patrèye,
On noumrè fîrmint Walonrèye.
Et, tot rprindant les vers da Paul Depas, dji dîrè co:
Ciète, aprinde ås scolîs a bin scrîre li francès
Dj' el ricnohe, c' est sûti [intelligent], c' est l' progrès d' l' instruccion.
Min dji l' acertinéye, po s' bin ètinde, ma fwè,
N a todi rin d' parey ki dè djåzer walon.
Proficiåt' a Moncheu l' Govierneu k' a-st avu l' idéye dè trover ene plèce pol walon sol gazete "Liège notre Province" èt d'aveûr tûzè a mi pol deûzinme bilèt, ki dj' a scrît avou ottant d' plaisir ki d' fîrté.
Et s' finihrè dju tot dhant, come Cola Defrecheux:
A! dji vz inme, lingadje di m' patreye,
Vî walon, hossîz mes oreyes
Disk' å dièrin djoû di m' veye.
Marcel Lantin, divin: Liège, Notre Province, septembre 1998.
Li Consèy Redjonå walon a-st arindjî les afêres : li Walonrèye a-st on tchant - li ci da Bovy èt Hillier - èt ine åbarone - li cok da Paulus. Vola ene sacwè k' est fêt d' adreut. Adon, nolu n' nos vinrè amète [accuser] di taper d' l' ôle sol feû - la k' est distindou - si nos atacans li règuinèye [série] des årtikes è walon so ene êr di cråmignon: "L' avez v' veyou passer, li Moûse d' amon nozôtes ?".
Tot corant dispôy des mèyes d' annèyes, avou Sambe agrawèye so s' hintche costé èt l' êwe d' Oûte [l'Ourthe] so l' dreut, Moûse chève di scrène [épine dorsale] å payî walon. Et çoula, c' est pus' k' on sègne po nos rassonler turtos, c' est l' vôye del destinèye tcherwèye so nosse tére.
Tot s' houwant [En prenant leurs distances] d' l' istwére - k' est sovint fête del sotrèye des omes - les êwes dinè-st ine åme ås payîs k' ele rôylet [sillonnent] et k' ele fèt viker.
Loukans on pô, sin leyî nos ouy è nosse potche, li mape [carte] del Walonrèye: nos veurans tot fî dreût k' ele si diswalpéye [étale] so les treus valèyes di Djivet a Måstrék, di Maubeuje disk' a Nameur, di Lîdje a Houfalîhe.
Et po rtrover l' bone vôye on pout todi sûre li tchvå Bayåd [cheval Bayard] totavå ses zîzonzèces [zigzags], dispôy Dinant èt li kfindowe adèyante pîre [pierre géante poufendue], disk' a Eymont, la k' les cwate fis Emon si rètroclît po s' mete a houte [abri] di l' årméye di Charlèmagne.
Adon, nin mèzåhe dè fé des kesses èt des messes po fé djômi [couver] on sintumint ki djistèye [a son gîte] la, ènancré el tére di nos ratayons [ancêtres].
Si Moûse fêt li scrène dè Payî Walon, éle fêt tot ottant li cisse dè payî d' Lîdje, atot tchèrant inte li Hesbaye, li Condroz èt l' payî d' Hêve. I n a des rassièkes [plusieurs siècles] k' èle a dné radjoû ås omes. Les prumîs ont viké dvin les bômes [cavernes] djondant Indji [Engis]. Des ôtes ont astampé [dressé] leus cahûtes divin les marasses wice ki li ptite Légia s' aléve nèyî el grande êwe.
Les Romins, ki n' èstît nin biesses èt k' èstît fwèrt prôpes, î ont båti l' prumî bagn [bain public]. Pus tård, c' est la k' on-z a touwé Lambiè [Saint Lambert]. Et s' faléve-t i bin on moûde [meurtre] po k' les évèkes cwitahîsse Måstrék po mni mete Lîdje al bone plèce.
Assûré k' on n' pout pus hågner [mettre en avant, étaler les mérites] nosse payî "å prumî rang po l'industreye", min Moûse est co todi virlihe [vigoureuse] Ele monne l' atèlèye des batês ki tcherdjet et distcherdjet totes sôres di martchandèyes, di Sèrè djusk' a Wande ou Hesta [Herstal]. Treuzinme pôrt d' ådvin [intérieur] è l' Europe!
Moûse enn a tot plin veyou, des bèles et des lêdes. Ele s' a dismonté; ele s' a-st akeuhi [calmé], min ele tchèrêye sins ahote [elle transporte sans arrêt]: ele n' est måy nantèye [lasse] di rôler. Adon, ele pout co fwèrdjî l' avni, dè mons k' [à tout le moins si] les djins k' el håbitet lî volesse diner on côp d' min, on côp di spale, minme avou in côp d' gueuye...
Et Moûse n' a nin rouvî ki ses tiérs [collines] pwertît des vègnes. Les trokes [grappes] ni dnît nou gletant bourgogne; li briyolet esteût pus vite ine djoyeuse pikete, min s' mètéve-t i li coûr è liyesse èt s' èminéve-t i les dîmègnes di l' osté è-n on plêhant cråmignon: "L' avez v' vèyou passer ?".
Awè, nos l' vèyans passer tos les djoûs, li Moûse des cwate såhons.
Jean Brumioul, divin: Liège, notre Province, juillet 1998.
(Back homepage) Alans rzè al mwaisse-pådje